Percepcja i interpretacja twórczości

0
1858

Labirynt Rosnących Tajemnic jest spójnym multisensorycznym dziełem, które oddziałując na wszystkie modalności odbiorcy, potęguje skojarzenia semantyczne i reakcje emocjonalne, jakie miało ono faktycznie wzbudzać. Dodatkowym atutem Labiryntu jest jego tytuł, w którym zawierają się słowa klucze niosące za sobą sedno artystycznego przekazu. Semantyczna część owej treści to życie i dynamika, które kryją się w słowie „rosnących”, a w praktyce przejawiają się w naturalnym cyklu życia poszczególnych roślin, w wydawanych przez nie dźwiękach i zmieniającym się zgodnie z porami roku wyglądzie. Przekaz emocjonalny rozpoczyna się od tytułowego słowa „tajemnic”, które aktywując u odbiorcy odpowiednie schematy poznawcze, zwiększa jego gotowość percepcyjną i kieruje uwagę na elementy znaczeniowo i emocjonalnie z nim powiązane.

Ostatnim zagadnieniem dotyczącym wpływu czynników zewnętrznych na interpretację prac twórczych jest kierowanie uwagą. W przypadku sztuk przestrzennych, cel ten może być osiągany poprzez stosowanie tzw. punktów widokowych, znanych także jako okna, bramy czy tarasy widokowe. Rozwiązania tego typu najczęściej wykorzystywane są w architekturze zarówno budynków, jak i krajobrazów. W Labiryncie Rosnących Tajemnic, obok wielu wejściowych i wyjściowych bram, widzimy również okna wyplecione w ścianie labiryntu. Takie elementy konstrukcyjne wykonują w pewnym sensie część pracy za nasz aparat poznawczy, a właściwie za naszą uwagę, której jedną z głównych funkcji jest selekcja docierających do nas bodźców. Takie okna czy bramy już same w sobie ograniczają pole percepcyjne, w obrębie którego może być dokonywana dalsza selekcja. Zabieg ten zdecydowanie zwiększa prawdopodobieństwo skupienia uwagi odbiorcy na obiekcie czy przestrzeni, która znajduje się po drugiej stronie, a więc za oknem czy bramą, co zresztą widać na powyższym zdjęciu. Mamy tutaj bramę, która kieruje naszą uwagę prosto na wiklinowy tron. Oczywiście autor zdjęcia ustawiony był pod odpowiednim kątem w momencie jego wykonywania. Niemniej jednak zawsze, zwłaszcza jeśli obserwator stoi w pewnej odległości od punktu widokowego, element taki zawęża jego pole widzenia, o co niejednokrotnie chodzi autorom prac, bowiem to właśnie podczas przesunięcia czy też ukierunkowania uwagi odbiorcy, bardziej efektywnie przetwarza on cechy bodźców znajdujących się w tym momencie w polu uwagi [6]. Dzieje się tak ze względu na efekt wielkości zbioru, a więc dłuższy czas przeszukiwania dużych zbiorów [8]. Dlatego w przypadku prac sensorycznie bogatych, zabiegi takie jak okna widokowe wydają się rozwiązywać ewentualny problem przeciążenia zasobów poznawczych odbiorców.

Sposobów, dzięki którym artysta lub organizator wernisażu może wpłynąć na semantyczną i emocjonalną ocenę odbieranego dzieła, a nawet całej wystawy, jest oczywiście dużo więcej. Jeśli więc tylko artysta czułby taką potrzebę, może bez większego wysiłku, stosując się do kilku zasad psychologii poznawczej, neuronauki czy fizyki umysłu, znacząco przeciągnąć interpretacyjną kontrolę na swoją stronę. Czy jednak odbiorca nie posiada niczego, czym mógłby bronić swojej niezależności i indywidualności? Oczywiście istnieje cały szereg czynników środowiskowych i osobowościowych osadzających tę interpretacyjną kontrolę po stronie odbiorcy – począwszy od cech osobowości i temperamentu, poprzez wieloletnią socjalizację i wychowanie, aż po najróżniejsze, często niezwykle pobudzające, doświadczenia życiowe. Wszystko to buduje pamięć każdego potencjalnego odbiorcy sztuki, tworzy schematy poznawcze, a tym samym wpływa na wykształcenie indywidualnych postaw, systemów norm i wartości oraz całych szeregów specyficznych form zachowań jednostkowych i społecznych, które warunkują interpretacje każdego fragmentu rzeczywistości. To jednak temat na osobną dyskusję.

Prezentowane w artykule zdjęcia pochodzą z pracy habilitacyjnej dr hab. Jędrzeja Stępaka pt. Labirynt Rosnących Tajemnic, Poznań, 2012.

Literatura:

[1] Bukowska, A. (2003). Od emocji po fizjologię czyli o oddziaływaniu muzyki na organizm człowieka.
[2] Duch, W. (2002). Fizyka Umysłu.
[3]Duch, W. (2010). Neuroestetyka i ewolucyjne podstawy przeżyć estetycznych. www.fizyka.umk.pl
[4] Duch, W. (w druku). Umysł, świadomość i działania twórcze.
[5] Falkowski, A. (2002). Praktyczna psychologia poznawcza: marketing i reklama. Gdańsk: Wydawnictwo GWAP.
[6] Jaśkowski, P. (2009). Neuronauka poznawcza, jak mózg tworzy umysł. Warszawa: Wydawnictwo Vizja.
[7] Leszkowicz, P. (2007). Imperium zmysłów, intermedialna synestezja – idee wystawy. www.kulczykfoundation.pl
[8] Maruszewski, T. (2001). Psychologia poznania, sposoby rozumienia siebie i świata. Gdańsk: Wydawnictwo GWP.
[9] Matusz, P. (2009). Przetwarzanie multisensoryczne i uwaga przestrzenna. www.wiedzaiedukacja.eu
[10] Stępak, J. (2012). Labirynt Rosnących Tajemnic (praca habilitacyjna), Poznań.
[11] Zabielska, E. (2009). Interakcje między modalnościami zmysłowymi w percepcji wybrane aspekty. www.wiedzaiedukacja.eu