XXI wieku zjawisko migracji stanowi naturalny i powszechny element życia społecznego i politycznego, a różnorodność kulturowa jest jednocześnie szansą oraz wyzwaniem dla wielu międzykulturowych miast. Wiele krajów boryka się z problemami związanymi z dużym odsetkiem imigrantów, ponieważ często nie zadbały one w odpowiednim czasie o skuteczny program integracji. Być może to nie duże różnice kulturowe stanowiły przeszkodę w asymilacji imigrantów, ale właśnie brak integracji stał się powodem dla manifestowania i pogłębiania odmienności kulturowej.
Jednak w swojej pracy chciałabym zwrócić uwagę na inny aspekt migracji, który może wpływać na przyszłość integracji, a który wiąże się z trudnościami psychologicznymi dzieci i młodzieży posiadającej bezpośrednie lub pośrednie doświadczenia migracji, czyli tło migracyjne. Część z nich jest drugim pokoleniem migrantów, a inni wyemigrowali w młodym wieku wraz z rodzicami. Dzieci i młodzież z doświadczeniami migracyjnymi stanowi grupę, która może być szczególnie narażona na trudności psychologiczne z powodu funkcjonowania w zróżnicowanym kulturowo środowisku. Trudności te w pewnym stopniu są specyficzne dla dzieci drugiego pokolenia imigrantów oraz uchodźców i dzieci ekspatriantów bądź migrantów ekonomicznych. Część problemów jest specyficzna, gdyż zależy od tego, czy dziecko doświadczyło rozłąki z krajem ojczystym. Chciałabym zwrócić uwagę głównie na problemy dzieci należących do drugiej z wymienionych kategorii, których trudności również mogą być odmienne ze względu na powody migracji rodziców. Dzieci i młodzież opuszczające ojczyznę, czyli swoją rodzimą kulturę, stykają się z wieloma problemami natury psychologicznej. Podstawowy z nich dotyczy głównie początkowego okresu po przyjeździe i związany jest z adaptacją do nowego miejsca. Opuszczenie znanego otoczenia oraz dostosowanie się do nowych warunków fizycznych i społecznych wiąże się ze zmianami intrapsychicznymi. Im bardziej kultura kraju przyjmującego różni się od kultury, którą dziecko zna, tym adaptacja jest trudniejsza, bardziej obciążająca psychicznie i poznawczo. Konieczność nawiązywania kontaktów społecznych w odmienny sposób, trudności komunikacyjne z powodu nieznajomości języka, kierowanie uwagi na dwa konteksty kulturowe jednocześnie oraz uczucie tęsknoty są przyczyną stresu akulturacyjnego (Berry, 1994). Długotrwały stres u dzieci może prowadzić do różnego typu zaburzeń rozwoju osobowości czy zaburzeń lękowych (Roeberts, Mecheril i Schneider, 1998). Zderzenie z inna kulturą, uczenie się oraz przejmowanie norm i wartości z nią związanych przy jednoczesnym zachowaniu rodzimej kultury może wiązać się ze skrajną formą stresu, czyli szokiem kulturowym, który w konsekwencji prowadzi do negatywnych zmian w funkcjonowaniu psychicznym dziecka – depresji, zagubienia, trudności z samoregulacją emocjonalną (Lipińska, 2008).
Problemy dzieci i młodzieży często łączą się z problemami, z jakimi spotykają się ich rodzice na emigracji. Często w początkowym etapie pobytu imigranci narażeni są na stany izolacji społecznej. Nie znając nikogo, są skazani na samotność i ograniczenie kontaktów tylko do służbowych. Sytuacja ta wpływa także na najmłodszych, którzy również przez długi czas mogą być skazani na odizolowanie od rówieśników z powodu trudności w nawiązaniu kontaktów i niewystarczającej znajomości języka (Kucharska, 2012). Trudności w adaptacji i nawiązywaniu przyjaźni mogą pogłębiać też doświadczenia dyskryminacyjne, z którymi dzieci mogą spotkać się w środowisku rówieśniczym. Nawet minimalne różnice prowadzą bardzo szybko do procesu kategoryzacji społecznej wiążącej się z niesprawiedliwymi i wrogimi zachowaniami wobec jednostki odmiennej kulturowo oraz wykluczeniem, które jest powodem przeżywania negatywnych emocji w nieprzyjaznym środowisku (Bilewicz, 2006). Bez wsparcia rodziców czy profesjonalnej pomocy, pozbawione przyjaźni i znajomości mogą stawać się coraz bardziej wycofane.
Inny problem tkwi w kwestii tożsamości. Dotyczy on zarówno młodzieży drugiego pokolenia imigrantów, jak i tych, którzy spędzili część dzieciństwa w kraju ojczystym. Rozwiązanie kryzysu tożsamości u adolescentów bez tła migracyjnego często wiąże się z wieloma dylematami. Zadanie postawione przed nimi jest szczególnie trudne ze względu na poszukiwanie własnej tożsamości pomiędzy dwiema kulturami. Szeroki zakres poszukiwań powoduje większe zagubienie wśród różnorodnych wzorców, norm i oczekiwań (Bircher, 2007).
Dzieci migrantów dorastają w odmiennych kulturowo środowiskach socjalizacyjnych. Dom rodzinny oraz środowisko rówieśników często przedstawiają bardzo odmienne wzorce, których pogodzenie nie jest możliwe. Dotyczy to również ról społecznych, szczególnie odmiennych, jeżeli dochodzi do zderzenia kultury indywidualistycznej z kolektywistyczną. Pochodzący z kultury kolektywistycznej nastolatek mieszkający w kraju o dominującym indywidualizmie jest rozdarty pomiędzy wartościami i tradycjami rodzimej kultury, która duży nacisk stawia na tradycyjny podział ról, wartość rodziny, czasem przywiązanie do religii, a wartościami prezentowanymi przez rówieśników nastawionych bardziej indywidualistycznie (Boski, 2012). Poszukiwania własnej tożsamości mogą też utrudnić konflikty w rodzinie. Młodzi szybciej niż ich rodzice nabywają nowe kompetencje międzykulturowe, próbując zintegrować się ze środowiskiem, podczas gdy ich rodzice częściej zwracają się ku tradycyjnym wartościom rodzimej kultury, co utrudnia komunikację i tworzy spory.
