Psyche i soma wśród tancerzy

W literaturze naukowej można znaleźć badania, które potwierdzają, iż ruch stymuluje nie tylko rozwój fizyczny człowieka, ale wpływa również na jego poczucie dobrostanu psychicznego. Michael Argyle (2004) twierdzi, że regularne ćwiczenia fizyczne wytwarzają stany pozytywnego nastroju, prowadząc do większego szczęścia. Nie  ulega  więc wątpliwości, że regularne treningi tańca towarzyskiego niosą za sobą szereg zmian, które wpływają nie tylko na zadowolenie z ciała oraz jego funkcji, ale również prowadzą do bardziej pozytywnego nastawienia do siebie, innych ludzi oraz świata.

Psyche i soma

Pierwsze próby opisania związku pomiędzy ciałem i duszą można znaleźć w pracach Platona, Arystotelesa, Demokryta, św. Augustyna czy Tomasza z Akwinu. (Koziełło, 2002). Według definicji dusza ludzka (łac. anima) to czynnik ożywiający ciało ludzkie, zasada ruchu od wewnątrz, pierwsze źródło ludzkiego poznania, racja tożsamości człowieka. (Kłósak, 1976).

Dopiero neurofizjologia oraz neuropsychologia zaczęły dostarczać dowodów na istnienie związku pomiędzy umysłem i ciałem. Jak twierdzi Cynthia F. Berrol: „Psyche i soma są powiązane przez skomplikowany system interakcyjnych, neuronalnych sieci, zależnych od funkcji i operacji mózgu”. (Berrol, 1990, za: Koziełło, 2002).

Związek pomiędzy pomiędzy somą a psyche, a w tym naszymi emocjami zauważył Paul Schilder. Według niego zmiany w tym, jak sami postrzegamy nasze ciało (tzw. obraz ciała) wpływają na zmiany naszego stanu psychicznego, a te prowadzą do zmian napięcia mięśniowego. Przykładowo, kiedy wyrażamy smutek, następuje spadek napięcia mięśni, natomiast podczas wyrażania złości napięcie się zwiększa. Przykładem jest sytuacja, gdy wyrażamy smutek, mięśnie tracą napięcie, natomiast podczas wyrażania złości, napięcie się zwiększa. (Schilder, 1950, za: Koziełło, 2002).

Wśród tancerzy prowadzone były obserwacje na temat wzajemnego związku umysłu i ciała. Paweł Łyskawa pisze, że podstawowym narzędziem tancerza na scenie jest jego ciało oraz umiejętność wprawiania go w ruch, np. utrzymanie równowagi, koordynacja psychoruchowa, orientacja w przestrzeni, wyczucie czasu w trakcie ruchu oraz jedno z najważniejszych – relacje interpersonalne. Tancerz może występować w parze, w grupie lub solo, jednak nawet, gdy jest sam na scenie, wchodzi w interakcję publicznością. Według autora bardzo ważną częścią performance’u jest osobowość tancerza. W połączeniu z jego najbardziej intymnym narzędziem scenicznym, czyli ciałem, daje mu możliwość pełnej ekspresji i wyrazu artystycznego. (Łyskawa, 2007).

Stosunek do ciała

Obraz ciała został poraz pierwszy zdefiniowany w 1950 roku przez Paula Schilera. Według niego „body image, jaki tworzymy w naszych umysłach, to sposób w jaki nasze ciało wygląda dla nas samych.” (za: Brytek-Matera, 2008). Anna Brytek rozszerzyła tę definicję, dodając uczucia towarzyszące percepcji naszego ciała.

Obraz własnego ciała jest wielowymiarowym konstruktem psychologicznym opisywanym poprzez kategorie psychologiczne takie jak różnorodna percepcja, myślenie i uczucia wobec wlasnego ciała. Model poznawczo-behawioralny zakłada, że zarówno przeszłe, jak i bieżące doświadczenia mają wpływ na kształtowanie się sposobu myślenia, uczuć i działań wobec własnego ciała (Thompson, 1990). Ocena własnego ciała związana jest z odczuwaniem zadowolenia bądź niezadowolenia ze swojej cielesnoci oraz z powstawaniem wartościujących ją przekonań (Cash, Pruzinsky, 2004). Zniekształcenia uwagi i pamięci, a także selektywna ocena własnego ciała prowadzi do powstania zaburzeń w jego obrazie. (Thompson, 1990).

Według Stephen L. Franzoi istnieją dwa sposoby ujmowania cielesności: jeden polega na traktowaniu ciała jako obiektu złożonego z poszczególnych części, który może być oceniany w kategoriach estetycznych przez obserwatora, a drugi ujmuje ciało jako dynamiczny proces, którego ocena dokonywana jest w odniesieniu do jakości funkcjonowania. Kobiety mają tendencję do traktowania swojej cielesności w kategorii obiektu, mężczyźni – procesu.

Poznawczo-behawioralny model rozwoju wizerunku ciała zaproponowany przez Casha (2002) można przedstawić za pomocą schematu, który wskazuje na wielość zmiennych składających się na postawę wobec swojej cielesności.

Rysunek 1. Poznawczo-behawioralny model rozwoju wizerunku ciała.

Źródło:opracowanie własne na podstawie:  Cash, 2002, tłum. za: Brytek-Matera, 2008.

Z punktu widzenia teorii psychodynamicznej ja cielesne jest złożonym konstruktem teoretycznym. David Krueger podkreśla rolę procesu rozwoju body self  jako integralnej części kształtowania się osobowości. Według niego body self stanowi  umysłową reprezentację ciała zawierającą ocenę wyglądu zewnętrznego, sposób postrzegania przeżywanych emocji w związku ze swoim ciałem oraz myślenia o funkcjonowaniu i właściwościach swojej cielesności. Wyróżnia on trzy wymiary body self: body sensation (wrażenia cielesne), body functioning (funkcjonowanie ciała) i body image (percepcja ciała). U osoby dobrze zintegrowanej osobowościowo ciało jako struktura fizyczna i namacalna, jest zazwyczaj tłem dla doświadczania i integracji emocji w codziennym życiu. Rozwój body self zachodzi według trzech faz. Pierwsza z nich dotyczy wczesnego doświadczenia własnego ciała. Niemowlęta zaczynają odróżniają własne ciało od otoczenia i w ten sposób powstaje „ja cielesne” jako baza do dalszego rozwoju. Druga faza wiąże się z zyskaniem poczucia zewnętrznych granic ciała i rozróżnianiem wewnętrznych stanów cielesnych. Trzecia faza kończy się integracją obrazu własnego ciała, co pozwala na harmonijny rozwój w poczuciu akceptacji swoich możliwości jak i ograniczeń wynikających z naszej fizyczności. (Krueger, 2002).

Badania naukowe na temat tancerzy

W anglojęzycznej literaturze można znaleźć badania, które wskazują zarówno na pozytywny jak i negatywny wpływ tańca na takie zmienne, jak samoocena oraz obraz ciała. Wykazano np., że na samoocenę negatywnie wpływać może obecność lustra podczas treningów oraz jego rola w kontrolowaniu ciała a także rodzaj stroju obowiązujący na zajęciach – obcisłe stroje bardziej krępują ruch, przez co swoboda tańca jest ograniczona. Wyniki innych badań wskazują,, że gdy zostanie zdjęte lustro, satysfakcja z ciała podczas treningu wzrasta. Na wysoką samoocenę wśród tancerek wpływają ponadto takie czynniki, jak poczucie relacji z grupą taneczną i relacja z partnerem (zwrócenie uwagi na wspólny wysiłek wkładany w treningi oraz uwrażliwienie na reakcje partnera w tańcu). (Oliver, 2008).

W badaniach przeprowadzonych przez Vicarlo, Henninger oraz Chambliss (2001) wykazano, że dzięki możliwości uwolnienia emocji u większości tancerek (77%) taniec powoduje poprawę samopoczucia.

W 2007 roku Barbara Jakubiec oraz Andrzej Sękowski przeprowadzili badania dotyczące obrazu ciała w obrębie trzech grup: profesjonalnych tancerzy towarzyskich, tancerzy – amatorów oraz osób nietańczących. Za pomocą kwestionariusza Oceny Ciała BES (Body Esteem Scale, Franzoi & Shields), którego również ja użyłam w swojej pracy, zbadali oni poziom zadowolenia z ciała we wszystkich grupach. Wyniki wskazały, że  w porównaniu z grupą kontrolną profesjonalni tancerze doświadczają istotnie wyższego poziomu zadowolenia z tych części ciała, na które można wpłynąć za pomocą ćwiczeń oraz diety. Wyniki wskazały, że  w porównaniu z grupą kontrolną profesjonalni tancerze doświadczają istotnie wyższego poziomu zadowolenia z tych części ciała, na które można wpłynąć za pomocą ćwiczeń oraz diety. (Jakubiec, Sękowski, 2007).

Drugie badanie zostało przeprowadzone przez Paulinę Kowal i dotyczyło związku osobowości i stylów radzenie sobie ze stresem u tancerzy towarzyskich. Każdy z 94 uczestników otrzymał Inwentarz Osobowości NEO-FFI oraz Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach Stresowych CISS.  Wyniki pokazują, że w sytuacjach trudnych kobiety tancerki nie koncentrują się na zadaniu, stosują strategie unikowe oraz poszukują kontaktów towarzyskich. Ponadto, styl radzenia sobie ze stresem jest uzależniony od poziomu tańca (klasy tanecznej oraz stażu tanecznego), gdzie starsi tancerze z wyższym poziomem tanecznym lepiej radzą sobie w trudnej sytuacji, podejmują zadanie i się na nim koncentrują. Tancerze z niższą klasą taneczną bardziej koncentrują się na przeżywanych emocjach. Jeśli chodzi o czynniki osobowościowe, badanie wykazało, że starsi sportowcy, reprezentujący wyższą klasę, wykazują niższy poziom neurotyzmu. (Kowal, 2011).

BADANIA WŁASNE

Taniec towarzyski – czyli jaki?

Tańce towarzyskie można podzielić dwie grupy: standardowe oraz latynoamerykańskie. Do pierwszej grupy należą walc angielskie, walc wiedeński, tango argentyńskie, quickstep, fokstrot. Wśród tańców latynoamerykańskich znajdują się samba, cha-cha, rumba, pasodoble oraz jive. (Kuźmińska, 2002).

W grupach sportowych konkuruje się w sześciu klasach: E,D,C,B,A,S (od najniższej do najwyższej) oraz w odpowiednich kategoriach wiekowych: do 7 lat, 8-9 lat, 10-11 lat, 12- 13 lat, 14-15 lat, dorośli powyżej 15 lat oraz w kategorii seniorzy – powyżej 35 lat. Aby zdobyć wyższą klasę taneczną, na turniejach tanecznych należy  uzyskać odpowiednią ilość punktów i wiele razy stanąć na podium. Każdej klasie tanecznej towarzyszą inne zasady, jednak w każdej wyższej klasie należy zdobyć odpowiednio więcej miejsc medalowych i pokonać coraz więcej par. (Przepisy Sportowego Tańca Towarzyskiego, 2012).

Charakterystyka grupy badanej

Próbę badaną tworzyli tancerze tańców towarzyskich z Klubu Tanecznego BAWINEK na poziomie sportowym, co oznacza, że posiadają klasę taneczna upoważniającą ich do brania udziału w ogólnopolskich i/lub międzynarodowych turniejach tańca towarzyskiego oraz w mistrzostwach okręgu, mistrzostwach Polski oraz  mistrzostwach świata zarówno w tańcach latynoamerykańskich jak i standardowych.

Metoda badawcza

Kwestionariusz BES (Body Estee Scale) składa się z 35 itemów przedstawiających poszczególne części ciała (takie jak głowa, nogi, usta) oraz funkcje ciała (np. zapach ciała, siła mięśniowa, pociąg seksualny). Przy każdym pytaniu osoba badana miała określić poziom zadowolenia według skali 1 – bardzo niezadowolona do 5 – bardzo zadowolona

Osoby badane miały za zadanie odpowiedzieć na pytanie o swój poziom zadowolenia (na skali od 1 – bardzo niezadowolona do 5 – bardzo zadowolona) w odniesieniu do każdej pozycji. Średnia (w przedziale od 1 do 5) uzyskana następnie z sumy wszystkich punktów stanowi wynik ogólny odpowiadający za globalną ocenę własnego ciała.

Oprócz wyniku ogólnego kwestionariusz daje również możliwość obliczenia wyników w podskalach skonstruowanych osobno dla kobiet oraz mężczyzn.

Dla kobiet jest to:

1. ATRAKCYJNOŚĆ SEKSUALNA (sexual attractiveness- SA)
2. TROSKA O WAGĘ (weight concern- WC)
3. SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA (physical condition- PC)

U mężczyzn:

1. ATRAKCYJNOŚĆ FIZYCZNA (physical attractiveness- PA)
2. MUSKULATURA / SIŁA FIZYCZNA (Upper body strength- UBS)
3. SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA ( physical contidion- PC)

(Franzoi, McDonals, Bolton, 2004, za: Ostrowska, 2010)

Wyniki badań wskazują, że zadowolenie z ciała u kobiet we wszystkich skalach jest bliskie polskiej średniej, przy czym w dwóch pierwszych skalach uzyskano wyniki nieco powyżej średniej, a w ostatniej nieco poniżej. Natomiast zadowolenie z ciała u mężczyzn jest wyższe w skali atrakcyjności fizycznej, znacznie wyższe w przypadku siły fizycznej oraz niższe w skali sprawności fizycznej.

Wnioski

To, jak tancerze postrzegają swoje ciała, jest uzależnione z jednej strony od pracy nad nim, ale również od oceny innych osób (np. sędziowie, trenerzy).  Podczas turnieju tańca towarzyskiego oceniane są nie tylko umiejętności techniczne czy zgranie pary, ale właśnie „image” jaki tworzy kobieta oraz mężczyzna na parkiecie. Na turniejowy „look” składa się zarówno  odpowiedni wygląd (makijaż, fryzura, strój) jak i ogólne wrażenie wywołane przez parę. Dlatego  poddawany ciągłej ocenie obraz ciała jaki mają tancerze, , może nie być wystarczająco stabilny, mimo posiadania dobrej kondycji i zgrabnej sylwetki. Jedno jest jednak pewne- „w zdrowym ciele zdrowy duch”, dlatego zadbajmy o swój dobrostan psychofizyczny tańcząc lub uprawiając inny sport. Na pewno wyjdzie to nam na zdrowie.

Bibliografia:

1. Argyle, M. (2004). Psychologia szczęścia. Wrocław: Astrum.
2. Brytek-Matera, A. (2008). Obraz ciała- obraz siebie. Wizerunek własnego ciała w ujęciu psychospołecznym. Warszawa: Difin.
3. Cash, T. F., Pruzinsky, T. (2004). Body image: a handbook of theory, research, and clinical practice. New York–London: Guilford Press.
4. Cash, T.F. (2002). Cognitive-Behavioral Perspercives on Body Image. In: T.F. Cash, T. Pruzinsky (Eds.), Body image: A Handbook of Theory, Research and Clinical Practice. (pp.: 38-46). New York: Guilford Press.
5. Franzoi, S.L. (1995). The body-as-object versus the body-as-process: gender differences and gender considerations. In: Sex Roles, 1995, 33 (5/6), 417-437. New York: Springerz
6. Koziełło, D. (2002). Taniec i psychoterapia. Poznań: KMK Promotions,.
7. Krueger, D. (2002). Body self and psychological self. A developmental and clinical integration of disorders of the self. New York: Brunner Mazel.
8. Kuźmińska, O. (2002). Taniec w teorii. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
9. Ostrowska, B. (2010). Obraz własnego ciała a funkcjonowanie społeczne adolescentów. Niepublikowana praca doktorska. KUL Lublin.
10. Przepisy Sportowego Tańca Towarzyskiego (2012). Polskie Towarzystwo Taneczne, data dostępu: www.taniec.pl, 22.09.2014
11. Thompson, J. K. (1990). Body image disturbance: assessment and treatment. Oxford: Pergamon Press.

Autor: Adrianna Napiórkowska