Wizualizacja a psychologia. Na czym polega wizualizacja w psychologii? Jak posługiwać się nią w terapii?
Myśląc o fakturze ręcznika, którym wycieramy się po kąpieli, o smaku domowego rosołu lub o zapachu świeżego pieczywa, zapewne bez większych problemów jesteśmy w stanie przywołać wrażenia zmysłowe związane z każdym z tych doznań. Umiejętność ta nazywana jest wizualizacją lub techniką wyobrażeniową. Według Młodkowskiego (1998) wizualizacja jest twórczym, dydaktycznymbądź terapeutycznym wykorzystaniem wyobraźni, natomiast w ujęciu Paul-Cavallier (2009) jest ona procesem aktywizowania doświadczeń zmysłowych (percepcyjnych) i emocjonalnych by wykorzystać swoje zasoby psychiczne w trakcie realizacji i osiąganiu celów. Odnosząc się do Fanning (2001) wizualizacja jest efektem świadomego i zależnego od woli działania jednostki. Technika wizualizacji nie ogranicza się jedynie do tworzenia lub odtwarzania obrazów wizualnych. Wykorzystywane są również impulsy płynące z pozostałych zmysłów – smaku, węchu, dotyku oraz słuchu. Właściwie stosowana technika wyobrażeniowa może mieć zastosowanie psychoregulacyjne oraz terapeutyczne.
Można pokusić się o porównanie tej metody do robienia listy zakupów. Zaletą listy jest nie tylko oszczędność czasu (kierujemy się w konkretne rejony sklepu), ale i zasobów, w tym wypadku finansowych. Podobnie w przypadku wizualizacji, stwarzamy w głowie obraz tego, co chcemy zrobić czy osiągnąć, co pomaga krok po kroku realizować obrany cel, np. opanować lęk przed występami publicznymi lub poradzić sobie ze stresem w konkretnych sytuacjach. Mentalny plan danego zamierzenia pozwala unikać marnowania zasobów psychicznych na szukanie i sprawdzanie wszystkich możliwych rozwiązań. Powodem tego jest ich uprzednie ukierunkowanie na określony, pożądany rezultat. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, iż różnimy się między sobą zdolnościami do tworzenia wyobrażeń. Niekiedy metoda ta może okazać się wręcz zupełnie nietrafiona – wówczas należy skorzystać z alternatywnych rozwiązań. Trening wyobrażeniowy może stanowić narzędzie do pracy nad rozwojem wybranych cech osobowości (np. pewności siebie) czy też przezwyciężaniem swoich słabości (np. lęku wysokości). Wykorzystywany w sporcie, wspomaga zawodników w nauce nowych ruchów, doskonaleniu posiadanych już umiejętności a także w powrocie do treningu po doznanej kontuzji.
Wizualizacja w psychologii – zastosowania
Dokonując przeglądu literatury (Cavallier, 2009; Epstein, 1989; Fanning, 2001; Holmes i Collins, 2001; Lazarus, 2000; Morris, Spittle i Watt, 2005) zajmującej się tematyką wizualizacji oraz starając się ją krótko podsumować, można wskazać kilka głównych elementów, które powinny zawierać się w treningu wyobrażeniowym:
1. Relaksacja – pożądane byłoby, aby poprzedzała właściwą część treningu wyobrażeniowego, ponieważ pomaga odpowiednio się do niego przygotować. Odprężenie ciała, usunięcie napięcia mięśniowego oraz wprowadzenie umysłu w stan wyciszenia, przyjemnego odświeżenia oraz poczucia bezpieczeństwa, stanowią idealne warunki do dalszego działania.
2. Realność wyobrażania – składają się na nią zarówno elementy otoczenia oraz czas danego działania (ważny przede wszystkim w sporcie). Praktykując trening w domowym zaciszu, musimy stworzyć umysłowi warunki jak najbardziej zbliżone do tych, których ćwiczenie dotyczy, aby mógł on do nich przywyknąć. Im większą uwagę przywiążemy do zadbania o szczegóły, tym lepszy przyniesie ono efekt.
3. Koncentracja na działaniu – przysłowie mówi, że bez pracy nie ma kołaczy. Każde zadanie wymaga od jednostki podejmowania określonych kroków, które stopniowo doprowadzają do celu. Dlatego też stosując wizualizację, należy uwzględnić poszczególne etapy naszego planu (np. postępująca utrata wagi), nakreślić sposób, w jaki go osiągamy oraz jakie są spodziewane efekty naszej pracy. Będzie to stanowiło swego rodzaju busolę dla dalszych poczynań.
4. Aspekt emocjonalny – sytuacje, w których się znajdujemy, łączą się z doświadczaniem emocji. Zawarcie komponentu emocjonalnego w treningu wyobrażeniowym sprawia, że imaginacja jest nie tylko bardziej zbliżona do warunków rzeczywistych, ale też sprawia, że jest ona bardziej wyraźna. Mając na względzie fakt, że wizualizacja jest narzędziem wspierającym rozwój jednostki, najlepiej aby towarzyszące jej emocje miały przyjazny i pozytywny wydźwięk.
Metoda wyobrażeń może być atrakcyjna w pracy z dziećmi, jak i dorosłymi, stanowiąc narzędzie do rozwoju osobistego w aspekcie fizycznym i psychicznym. Pamiętajmy jednak, że technika ta wymaga regularności i zaangażowania osoby, która z niej korzysta oraz odpowiedniej wiedzy tego, kto ją przeprowadza lub też zaznajamia z nią innych ludzi.
Wizualizacja a psychologia: Literatura cytowana
Cavallier, F. (2009). Wizualizacja. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Epstein, G. (1989). Uzdrowienie przez wizualizację. Sposoby pozytywnego oddziaływania na własne zdrowie. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Fanning, P. (2001). Wizualizacja zmiany. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Holmes, P. S., Collins, D. J. (2001). The PETTLEP Approach to Motor Imagery: a Functional Equivalence Model for Sport Psychologists. Journal of Applied Sport Psychology, 13(1), 60-83.
Lazarus, A. (2000). Wyobraźnia w psychoterapii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Młodkowski, J. (1998). Aktywność wizualna człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Morris, T., Spittle, M., Watt, A. (2005). Imagery in Sport. Champaign, IL: Human.
Dominika Zapotoczna – psycholog, trener umiejętności miękkich, doktorantka na AWF Kraków. Zajmuje się wpływem treningu mentalnego na osiągnięcia w sportach ekstremalnych. Koordynatorka Sekcji Psychologii Sportu przy PSSiAP Kraków.
